Warunki powstania optymalnego obszaru walutowego

Teoria optymalnego obszaru walutowego określa warunki wprowadzenia na danym terenie jednej waluty lub sztywnych kursów walutowych. Należą do nich: elastyczność płac i cen, mobilność środków produkcji – w szczególności siły roboczej, otwartość gospodarki, podobne preferencje co do poziomu bezrobocia i inflacji, zdywersyfikowana gospodarka gospodarki oraz podobna stopa wzrostu wydajności pracy i wzrostu gospodarczego. Im więcej wymienionych kryteriów jest spełnionych, tym większe jest prawdopodobieństwo, że gospodarka obszaru jednej waluty będzie prawidłowo funkcjonował. Przedstawione warunki, w znacznej mierze się uzupełniają, przedstawiając często różne aspekty tego samego zjawiska.

Analizę optymalności strefy euro jako obszaru walutowego przeprowadzono poprzez zbadanie stopnia wypełnienia wybranych kryteriów określonych w TOOW. Są to następujące kryteria:

• elastyczność cen i płac – możliwość redukcji płac pracowników sektorów czy państw dotkniętych szokiem asymetrycznym, co przekłada się na redukcję cen na danym terenie i poprawę konkurencyjności państwa (M. Friedman 1953[1], W.M. Corden 1972); 
• zapewnienie mobilności czynników produkcji – szczególnie siły roboczej – wewnątrz obszaru walutowego oraz mobilności zawodowej między sektorami w ślad za poprawą ich koniunktury (R.A. Mundell 1961, R. McKinnon 1963);
• podobny stopień otwartości gospodarki państw obszaru jednej waluty (R. McKinnon, 1963)[2];
• dywersyfikacja produkcji państw obszaru jednej waluty (P.B. Kennen 1966), co redukuje ryzyko nagłego spadku popytu w kilku lub wszystkich sektorach gospodarki;
• koordynacja polityki monetarnej i fiskalnej na szczeblu ponadnarodowym, służąca realizacji celów gospodarczych (P.B. Kennen 1966, D.A. Snider 1967) - utworzenie wspólnego budżetu na terenie obszaru jednej waluty;
• podobieństwo stóp inflacji – ogranicza ryzyko utraty konkurencyjności przez te państwa obszaru walutowego, które dopuszczą do nadmiernego wzrostu inflacji w porównaniu z pozostałymi państwami tego obszaru (G. Habler 1970, M. Fleming 1971, I. Ishiyama, 1975);
• integracja rynków finansowych państw obszaru jednej waluty (J.C. Ingram 1962, R. McKinnon 1963), przyczyniająca się do dywersyfikacji inwestycji i lokowania kapitału na terenie obszaru jednej waluty;
• podobieństwo struktur gospodarek – podobna struktura tworzenia PKB według sektorów i zatrudnienia w państwach na obszarze jednej waluty (G.S. Tavlas 1993, J. Melitz 1991).

Spełnienie powyższych warunków jest niezbędne dla eliminowania szoków asymetrycznych – zakłóceń przebiegu procesów gospodarczych (typu redukcja PKB czy zwiększenie bezrobocia) w wyniku np. wzrostu cen strategicznych nośników energii, co może dotknąć w większym stopniu sektory, państwa czy regiony bardziej zależne od dostaw zewnętrznych[3]. Należy podkreślić, że problemem nie jest przyśpieszony rozwój gospodarczy lub spowolnienie gospodarcze na całym obszarze funkcjonowania jednej waluty. Problem powstaje, jeżeli w innym tempie rozwija się tylko jedna część, przy niezmienionej koniunkturze gospodarczej na pozostałej części obszaru. Szoki asymetryczne mogą powstawać nie tylko w wyniku istnienia różnic struktury przemysłu w regionach, ale także różnego poziomu rozwoju gospodarczego państw członkowskich czy regionów obszaru walutowego. Należy zatem podkreślić, że ryzyko wystąpienia szoków asymetrycznych wynika z różnic między gospodarkami poszczególnych państw i możliwości pojawienia się zakłóceń negatywnie oddziaływujących na kondycję ekonomiczną jednego państwa, a pozytywnie innego. Gdyby struktury gospodarek państw obszaru jednej waluty były identyczne, nie istniałoby zagrożenie powstania tego typu szoku, gdyż poszczególne gospodarki reagowałyby w podobny sposób na pojawiające się zakłócenia wewnętrzne i zewnętrzne.

[1] M. Friedman nie odnosił tego warunku bezpośrednio do optymalnego obszaru walutowego. 

[2] Warunek ten powinien przyczyniać się do efektywnej alokacji czynników produkcji. Zob. A. Bień, Optymalny obszar…, op. cit., s. 33-34. 

[3] Także np. ograniczenia zagranicznych zakupów dóbr, w produkcji których specjalizuje się określone państwo, co objawia się właśnie szokiem asymetrycznym.