Ryzykologia

RYZYKO należy postrzegać jako szansę na poprawę wyników powyżej planowanych wartości, związaną jednak z możliwością poniesienia straty.

Słownik Języka Polskiego określa ryzyko jako: „możliwość niepowodzenia, porażki, straty; przedsięwzięcie, czyn, którego wynik jest niepewny, wątpliwy” [1]

[1] B. Dunaj: Popularny słownik języka polskiego, Wilga, Warszawa 2002.

  

Według literatury przedmiotu, ryzyko można określić na dwa sposoby[1]:

1. możliwość, że dane przedsięwzięcie się nie powiedzie, 
2. wynik przedsięwzięcia jest nieznany, może różnić się od oczekiwane na plus lub na minus.

Prowadzi to do sformułowania przez nauki ekonomiczne dwóch podstawowych koncepcji ryzyka, neutralnej oraz negatywnej. Według negatywnej koncepcji ryzyka, jest ono rozumiane jako zagrożenie. Ta koncepcja jest szczególnie widoczna w sektorze ubezpieczeń, gdzie ryzyko jest możliwością zaistnienia szkody lub straty. Jeśli zaś chodzi o neutralną koncepcję ryzyka, jest ono tylko z jednej strony postrzegane jako zagrożenia, z drugiej zaś dostrzega się w nim szansę, że otrzymany wynik przedsięwzięcia będzie lepszy od zakładanego[2].

[1] K. Jajuga, Zarządzanie ryzykiem, PWN, Warszawa 2007, s. 13.
[2] Ibid., s. 13.

Inna definicja ryzyka to: zespół czynników, działań lub czynności, powodujących szkodę na cielę lub stratę materialną, bądź wywołujące inne straty. Ryzyko różni się od niebezpieczeństwa, które oznacza raczej pewne bezpośrednie zagrożenie. O ryzyku mówi się tylko wtedy, kiedy następstwa są niepewne[1].

[1] T.Kaczmarek: Ryzyko i zarządzanie ryzykiem wyd. Difin, Warszawa 2006, s. 51-52.

Etymologia ryzyka nie została dotychczas jednoznacznie wyjaśniona. Przyjmuje się, że słowo ryzyko wywodzi się od starowłoskiego risicare, oznaczającego odważyć się. W języku łacińskim słowo risco (risico) używane było wśród kupców i oznaczało niebezpieczeństwo związane z ich działalnością, kiedy naruszą prawo wekslowe. W poprzednich stuleciach dominującym akcentem słowa ryzyko było niebezpieczeństwo zagrażające statkom, żeglarzom i handlowcom. Wyrażało się ono w pieniądzu, zwłaszcza jeżeli chodziło o straty, które wiązały się z handlem zamorskim. Ryzyko obejmowało wtedy negatywną lub pozytywną niepewność w stosunku do podejmowanych działań. Z semantyki wynika więc, że ryzyko jest bardziej wyborem podjęcia danego działania, niż nieuchronnym przeznaczeniem. Wiążąc ryzyko z wyborem, potwierdzany zostaje zatem również nierozerwalny związek z ryzyka z czasem[1]. Próby zdefiniowania ryzyka pojawiają się w świecie nauki już od kilkudziesięciu lat. W 1901 roku A.H. Willet wyszedł z definicją, iż ryzyko jest to coś obiektywnego, związanego z subiektywną niepewnością. Jak można łatwo zauważyć, definicja ta jest bardzo nieprecyzyjna przede wszystkim z powodu wieloznaczności pojęcia niepewności. Dwadzieścia lat później opublikowano koncepcję niepewności mierzalnej i niemierzalnej gdzie pierwszą nazwano ryzykiem a tę drugą niepewnością. Dwie najbardziej znane definicje ryzyka zostały ogłoszone w stanach zjednoczonych w latach 60-tych XX wieku[2]:

1. ryzyko jest niepewnością co do nastąpienia określonego zdarzenia w warunkach istnienia dwóch lub większej ilości możliwości. 
2. ryzyko analizuje się przez perspektywę ubezpieczonej osoby, lub przedmiotu, było to tak zwane ryzyko ubezpieczeniowe.

[1] T. Kaczmarek, Ryzyko i zarządzanie ryzykiem, Wydawnictwo DIFIN, s. 51.
[2] Praca zbiorowa pod red. Wandy Ronki-Chmielowiec, Ubezpieczenia Rynek i ryzyko, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002, s. 134.

Zarządzanie ryzykiem jest to podejmowanie decyzji i realizacja działań prowadzących do osiągnięcia przez ten podmiot akceptowalnego poziomu ryzyka[1]. zatem zarządzanie ryzykiem to proces podejmowania decyzji i realizacji działań prowadzących do osiągnięcia przez przedsiębiorstwo elektroenergetyczne akceptowalnego poziomu ryzyka finansowego, o strukturze ekspozycji wspierającej realizację jego planów. Należy je postrzegać jako system metod i działań zmierzających do obniżenia stopnia oddziaływania ryzyka na funkcjonowanie podmiotu gospodarczego i do podejmowania w tym celu optymalnych decyzji. Szczegółowe poznanie charakteru i zakresu potencjalnego ryzyka finansowego pozwala na wybór w odpowiednim czasie działań zapobiegawczych bądź też minimalizujących jego wpływ i skutki. Zarządzanie ryzykiem rozpoczyna się z inicjatywy właścicieli i zarządu przedsiębiorstwa. Tworzy go uporządkowany zbiór instrumentów, reguł i procedur, mający wspierać osiąganie celów przedsiębiorstwa zgodnie z oczekiwaniami jego właścicieli[2].

[1] J. Monkiewicz, L. Gąsiorkiewicz: Zarządzanie ryzykiem działalności organizacji, C.H. Beck 2010, s. 15.

[2] D. Michalski: Ryzyko finansowe w systemie sterowania wynikami ekonomicznymi przedsiębiorstwa elektroenergetycznego, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Bielsko-Białą 2012, s. 144.  

• Ryzyko finansowe, w przeciwieństwie do zagrożenia[1], wynika z dobrowolnego działania - czyli akcji podjętej wewnątrz przedsiębiorstwa, lub za jego zgodą, powodując finansowe skutki dla podmiotu, który jest na nie narażony[2]. Powinno kojarzyć się bardziej z miarą odchylenia od wartości wcześniej zaplanowanych, czy oczekiwanych, niż z możliwością poniesienia straty, stąd podjęciu decyzji powinna zawsze towarzyszyć świadomość możliwości wystąpienia innych wyników niż zaplanowano (powinno rozpatrywać się odchylenia większe od tych, które zostały uwzględnione w planach). Ryzyko finansowe dotyczy zatem możliwość odstępstwa od sytuacji założonej i tego konsekwencji (konsekwencje pozytywne, konsekwencje negatywne)[3], będąc następstwem nieoczekiwanych wydarzeń. Wiąże się ono zatem z możliwością nieosiągnięcia zaplanowanego rezultatu, lub z odchyleniami od tej wartości[4].

[1] Zagrożenie jest wynikiem działania sił zewnętrznych, na które przedsiębiorstwo nie ma wpływu.
[2] K. Jajuga: Zarządzanie ryzykiem, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 15,18.
[3] J. Duraj: Przedsiębiorstwo na rynku kapitałowym, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1996, s.. 221.
[4] K. Jajuga: Elementy nauki o finansach, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, s. 131.

• Ryzyko negatywne (ryzyko pasywne, defensywne) - niebezpieczeństwo, że zdarzenia i akcje mające miejsce zarówno wewnątrz przedsiębiorstwa (wadliwe procesy wewnętrzne, zła komunikacja), jak i w jego otoczeniu, mogą utrudniać bądź uniemożliwiać osiągnięcie strategicznych i operacyjnych celów organizacji. Z tego punktu widzenia wartość ryzyka finansowego określa stratę, która znajduje odzwierciedlenie w zużyciu kapitału. Ryzyko tego typu jest mierzone głównie miarami zagrożenia. Ryzyko negatywne kojarzy się z niekorzystnym odchyleniem od celu, czy możliwością podjęcia błędnej decyzji[1]. Alternatywa ta jest analizowana z punktu widzenia negatywnej konwencji ryzyka finansowego[2];

[1] Przyczynami błędnych decyzji są fałszywe założenia, nieprecyzyjne informacje, zmienność otoczenia, wadliwe procesy, zakłócenia. Zob.: K. Jędralska: Zachowania Przedsiębiorstw w sytuacjach niepewnych i ryzykownych, Akademia Ekonomiczna im. K. Adamieckiego, Katowice 1992, s. 49.
[2] Więcej na temat neutralnej i negatywnej koncepcji ryzyka w: K. Jajuga: Zarządzanie ryzykiem, op. cit., s. 13.

• Ryzyko pozytywne - szansa zwiększenia wyników ekonomicznych ponad plan (osiągnięcie większych od oczekiwanych rezultatów) w wyniku powstania odchyleń od planowanych wartości, które będą miały dla przedsiębiorstwa pozytywne skutki[1]. W takiej sytuacji ryzyko finansowe staje się impulsem do podejmowania działań, będąc rozpatrywane z perspektywy jego neutralnej konwencji.

[1] Przyczynami błędnych decyzji są fałszywe założenia, nieprecyzyjne informacje, zmienność otoczenia, wadliwe procesy, zakłócenia. Zob.: K. Jędralska: Zachowania Przedsiębiorstw w sytuacjach niepewnych i ryzykownych, Akademia Ekonomiczna im. K. Adamieckiego, Katowice 1992, s. 49.

• Ryzyko pierwotne – ryzyko finansowe jest analizowane od strony zdarzeń je wywołujących.

• Ryzyko wtórne – badanie ryzyka finansowego dotyczy jego skutków.

• Ryzyko podmiotowe - wynika z braku posiadania pełnej wiedzy o przyszłych stanach otoczenia oraz funkcjonowania przedsiębiorstwa. 

• Ryzyko poznawcze - trudności w formułowaniu osądów co do wyników podejmowanych decyzji, które wynikają z braku pełnej wiedzy.

• Ryzyko czyste - istnieje jedynie możliwość poniesienia szkody, bez szansy na jakąkolwiek korzyść.

• Ryzyko stałe – dotyczy całej gospodarki np. poziom bezrobocia, poziom inflacji, poziom dostępności kredytów itp.

• Ryzyko niestałe – dotyczy danego przedsiębiorstwa np. zagrożenie upadłością, strajki itp. 

• Ryzyko właściwe – to ryzyko związane z żywiołami takimi jak pożar, powódź itp.

• Ryzyko subiektywne – związane z człowiekiem, który subiektywnie ocenia prawdopodobieństwo wystąpienia zjawiska w przyszłości.

• Ryzyko obiektywne – to forma niepewności związana z brakiem możliwości przewidzenia rozwoju niektórych zjawisk.

• Ryzyko firmy – związane z błędną oceną firmy inwestującej co do przyszłych warunków rynkowych przez przyjęcie np. nierealnego poziomu rotacji należności w dniach na sutek błędów przy jego kalkulowaniu.

• Ryzyko projektu – związane z technicznymi warunkami realizacji projektu np. przez wdrożenie procedur nie dostosowanych do danego przedsiębiorstwa.

• Ryzyko właścicieli – związane z brakiem dostatecznego zainteresowania właścicieli przyszłych kierunków działalności zmierzających do minimalizowania ryzyka działalności gospodarczej.

• Ryzyko siły nabywczej – związane ze zjawiskiem inflacji, występuje wtedy gdy dochodzi do spadku siły nabywczej pieniądza w związku z inflacją.

• Ryzyko wydarzeń – występuje wtedy, gdy powstają nieoczekiwane zdarzenie, które ma wpływ na określony instrument finansowy, ale nie ma wpływu na ogólną sytuację na rynku.

• Ryzyko zarządzania – wynika z błędów zarządzania, które prowadzi do spadku dochodów firmy.

• Ryzyko niedotrzymania warunków – wynika np. z wycofania się drugiego podmiotu z umowy handlowej, czy ze zmiany np. cen półproduktów.

• Ryzyko finansowe – wynika np. z korzystania z kapitału obcego do finansowania działalności, gdzie przy dużych udziałach obcych może wystąpić ryzyko, że dany podmiot nie będzie w stanie wywiązać się ze swoich zobowiązań.

• Ryzyko bankructwa – wynika z ryzyka niedotrzymania warunków i ryzyka finansowego, co w efekcie może prowadzić do upadłości firmy.

• Ryzyko rynkowej płynności – występuje wtedy, gdy np. firma ma duże problemy ze zbytem produktów, czy usług po spodziewanej cenie. 

• Ryzyko spekulacyjne - występuje wówczas, gdy istnieje szansa osiągnięcia zarówno wygranej jak i straty.

• Ryzyko codzienne - związane z operacyjną działalnością przedsiębiorstw - wynika ze standardowych zmian czynników ryzyka.

• Ryzyko cykliczne - wynik cykliczności zmian czynników ryzyka wpływających na wyniki gospodarowania przedsiębiorstwa. Cykliczność ta jest wywołana zmianami warunków makroekonomicznych w gospodarce, zmianami technologicznymi, czy brakiem równowagi pomiędzy podażą i popytem;

• Ryzyko okazjonalne - występuje bardzo rzadko, jednak może doprowadzić do znaczących strat. Najczęściej związane z ekstremalnymi sytuacjami na rynku, lub w gospodarce.

• Ogólnogospodarcze czynniki ryzyka - powiązane z czynnikami ogólnoekonomicznymi, postępem technologicznym, zmianami regulacji prawnych oraz obecnością rządu w gospodarce.

• Finansowe czynniki ryzyka - zmiany na rynkach finansowych, także zależne od sytuacji ekonomicznej klientów, czy konkurencyjności oferty przedsiębiorstwa.

• Rynkowe czynniki ryzyka - wywołane przez poziom zmienności cen, wahania popytu i podaży oraz cen innych produktów;

• Technologiczne czynniki ryzyka - zależne od stopnia niezawodności działających aktywów trwałych.

• Czynniki ryzyka ochrony środowiska - możliwości niewywiązania się przez przedsiębiorstwo z obowiązków środowiskowych oraz przekroczenia planowanego budżetu kosztów ochrony środowiska.

• Regulacyjne czynniki ryzyka - możliwość poniesienia straty w wyniku niekorzystnych decyzji urzędu regulacyjnego dla przedsiębiorstwa, lub wydania nowych regulacji.

• Ryzyko polityczne - przykładowo: nacjonalizacja niektórych gałęzi gospodarki, zmiana zasad opodatkowania, prowadzenia działalności gospodarczej itp.

• Ryzyko zmian kursu walutowego - wahania kursu waluty krajowej wobec walut zagranicznych.

Przez pojęcie ryzyka zmian kursu walutowego (ryzyka kursowego) rozumie się przy tym ryzyko zmiany przeliczonej na walutę krajową kwoty należności lub zobowiązań, która była ustalona w walucie obcej, w wyniku zmiany kursu waluty obcej w stosunku do waluty krajowej. Inaczej rzecz, biorąc, ryzyko walutowe to prawdopodobieństwo pogorszenia sytuacji finansowej danego podmiotu na skutek nieprzewidzianej zmiany kursu walutowego. Ryzyko to zależy od stopnia zmienności kursów walutowych oraz wzrasta proporcjonalnie wraz ze wzrostem zmienności kursów walutowych. Ryzyko zmian kursu walutowego istnieje wtedy, gdy występuje rozbieżność w czasie między momentem powstania należności czy zobowiązań w walucie obcej, a momentem ich realizacji
 

Wyróżnić można trzy podstawowe rodzaje ryzyka kursu walutowego:

• Ryzyko przeliczeniowe,
• Ryzyko transakcyjne, 
• Ryzyko ekonomiczne.

Ryzyko przeliczeniowe, też definiowane jako ryzyko zmiany lub ryzyko bilansowe, może być zdefiniowane jako ryzyko zaistnienia sytuacji, w której po przeliczeniu według kursów walutowych z dnia tworzenia bilansu umieszczone w bilansie wartości aktywów i pasywów, wyrażone w walucie krajowej, będą się różnić, co spowoduje zysk lub stratę dla przedsiębiorstwa. Ponieważ często ten fakt wynika z obowiązku raportowania wyników finansowych do centrali, gdzie sporządza się skonsolidowany bilans oraz rachunek zysków i strat.
Ryzyko transakcyjne, dotyczy jednostkowych transakcji i wynika z niepewności kursu walutowego pomiędzy momentem powstania należności lub zobowiązania a momentem ostatecznego rozliczenia danej transakcji. Na tego rodzaju ryzyko są narażone przede wszystkim podmioty, które często dokonują wymiany towarów i usług z zagranicą lub przeprowadzają liczne operacje pożyczkowo-kredytowe w walutach obcych, np. przedsiębiorstwo krajowe, dokonujące zakupu surowców i materiałów do produkcji w walucie obcej, boleśnie odczuje umocnienie się tej waluty w stosunku do waluty krajowej, ponieważ wzrost kosztów w walucie krajowej będzie bezpośrednio wpływał na zysk przedsiębiorstwa[1].
Ryzyko ekonomiczne informuje ono o zmianie kursu, która może trwale wpłynąć na konkurencyjność i rynkową wartość firmy (zmiana kursów walutowych może decydować o istotnym wzroście kosztów lub spadku planowanych dochodów z handlowych operacji zagranicznych, a więc w praktyce ryzyko ekonomiczne zawiera w sobie część ryzyka transakcyjnego). Utożsamiane ono jest z ryzykiem długoterminowym i jest bardzo trudne do prognozowania.
 

[1] J. Rymarczyk, Handel zagraniczny Organizacja i technika, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2005, s. 361.

• Ryzyko zmiany stopy procentowej - ograniczona efektywność funkcjonowania rynków papierów wartościowych. Ryzyko to wywołują decyzje banku centralnego, zmiany poziomu inflacji, wahania deficytu budżetowego oraz popytu i podaży pieniądza na rynku.

• Ryzyka związane z efektywnością mechanizmu rynkowego - zalicza się do tego typu ryzyk zakłócenia płynności rynku, niedoskonałość funkcjonowania rynków finansowych i towarowych.

• Ryzyko niesystematyczne - ryzyko związane z czynnikami mikroekonomicznymi, specyficznymi jedynie dla danego przedsiębiorstwa. Obejmuje obszar działania przedsiębiorstwa i może być przez nie kontrolowane. Za najważniejsze przyczyny tego ryzyka uznaje się: dostępność surowców, płynność, bankructwo, zarządzanie firmą, konkurencję.

• Ryzyko systematyczne (zewnętrzne) – determinowane przez siły zewnętrzne i nie podlegające kontroli podmiotu, który jest w jego zasięgu. Związane jest z siłami przyrody, a także z warunkami ekonomicznymi rynku globalnego czy lokalnego. Na ten czynnik nie ma wpływu przedsiębiorstwo, a jego źródła to inflacja, bezrobocie, sytuacja polityczno-gospodarcza, przepisy podatkowe.

• Ryzyko systemowe - związane jest z możliwością powstania efektu domina upadłości przedsiębiorstw na rynku, wywołanej przez niewywiązanie się ze zobowiązań przez jedno z przedsiębiorstw, czy instytucji finansowych.

• Ryzyko strategiczne - nierozerwalnie związane z modelem funkcjonowania przedsiębiorstwa i wytycznymi co do celów strategicznych działalności biznesowej.

• Ryzyko kredytowe - rozumiane jako prawdopodobieństwo niewywiązania się przez kontrahenta ze zobowiązań kontraktowych, które oddziałuje na wartość aktywów lub kontraktów posiadanych przez przedsiębiorstwo. Ryzyko to przejawia się w wielu formach, z których dwie najczęstsze to brak płatności ze strony dłużnika oraz brak dostawy zakontraktowanych aktywów i usług.

• Ryzyko operacyjne - generowane przez elementy tworzące przedsiębiorstwo i wynika z ograniczonej przewidywalności zachowań ludzi w trakcie realizacji procesów kreowania wartości dodanej oraz zawodności majątku trwałego. Jest definiowane jako niepewność powstająca w wyniku działania niesprawnych systemów, niewystarczającej kontroli, błędu człowieka lub niewłaściwego zarządzania. Może ono mieć także źródło poza przedsiębiorstwem.

• Ryzyko prawne - związane jest z możliwością zmian wyniku finansowego z powodu prowadzenia przez przedsiębiorstwo działalności przekraczającej ramy właściwych przepisów prawnych i regulacji oraz dotyczy niemożności wyegzekwowania warunków kontraktu.

• Ryzyko cybernetyczne - ryzyko to objawia się w formie ataków hakerów, nieetycznych działań pracowników, strat spowodowanych przez wirusy komputerowe oraz przerw w działalności operacyjnej przedsiębiorstwa (w wyniku przerw w funkcjonowaniu kluczowych systemów, np. billingowych, czy obsługi klientów). 

• Ryzyko personalne - związane jest z działalnością zasobów ludzkich. Na ryzyko narażeni są nie tylko sami pracownicy, często to oni sami są jego źródłem. Ryzyko personalne to ryzyko mikroorganizacyjne i mikrospołeczne. Ryzykiem personalnym możemy nazwać zaangażowanie się w działania dotyczące personelu, mogące zakończyć się niepowodzeniem[1]. Ryzyko personalne może być tworzone przez jednego człowieka jak i system zarządzania personelem. Stąd ryzyko personalne to ryzyko związane ze stratami finansowymi poniesionymi poprzez ludzką niedoskonałość. Błędy te wynikają z braku wiedzy, odpowiednich umiejętności, braku regulacji wewnątrz organizacji[2].

[1] A. Lipka: Ryzyko personalne- szanse i zagrożenia zarządzania zasobami ludzkimi, wyd. POLTEX, Warszawa 2002, s. 44.
[2] P.Bochniarz, K.Gugała: Budowanie i pomiar kapitału ludzkiego w firmie, wyd. Poltext, Warszawa 2005, s. 98.


Podział elementów ryzyka finansowego w elektroenergetyce z punktu widzenia konwencji jego analizy  

Więcej na ten temat: D. Michalski: Ryzyko finansowe w systemie sterowania wynikami ekonomicznymi przedsiębiorstwa elektroenergetycznego, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Bielsko-Białą 2012, rozdział 2.

Rodzaje ryzyka i ich oddziaływanie na rynek finansowy w czasie kryzysu


A. Waszkiewicz, Ryzyko sekurytyzacji a kryzys finansowy, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2011, s. 308-309.


Przykład klasyfikacji głównych grup ryzyka w przedsiębiorstwie

J. Monkiewicz,, L. Gąsiorkiewicz: Zarządzanie ryzykiem działalności organizacji, C.H. Beck 2010, s. 38.

Przykładowy ranking ryzyka w Polsce

Raport Zarządzanie ryzykiem i ubezpieczeniami w firmach w Polsce i globalnej edycji badania, AON Polska, Warszawa 2009.


Norma ISO 31000


ISO opublikowało standard dotyczący systemowego zarządzania ryzykiem. Do tej pory w żadnej normie ISO, w której mówiono o zarządzaniu ryzykiem nie było szczegółowych wytycznych opisujących ten proces. ISO 31000 jest zbiorem zasad jakich należy się trzymać przy wdrażaniu procesu analizy ryzyka w organizacji. jednocześnie wskazując, że każda analiza ryzyka, nie ważne, czy jest to analiza ryzyka dotycząca bezpieczeństwa informacji, ryzyka finansowego, czy innego obszaru, powinna trzymać się wytycznych nowej normy. Głównym celem ISO 31000 nie jest zamiana wymagań innych standardów, lecz ujednolicenie w nich procesów zarządzania ryzykiem. Norma wskazuje jedenaście zasad, dzięki którym w organizacji można zarządzać ryzykiem bardziej efektywnie. Odnoszą się one miedzy innymi do integracji procesu zarządzania ryzykiem z innymi procesami, konieczności brania go pod uwagę przy podejmowaniu decyzji czy systematyczności jego działań. W standardzie opisano metodykę do wdrożenia procesowego podejścia zarządzania ryzykiem, którą można implementować w każdej organizacji. Duży nacisk położony jest na zrozumienie
i wyznaczenie otoczenia wewnętrznego i zewnętrznego. Organizacja powinna zdawać sobie sprawę z istoty otoczenia i jego wpływu. Należy pamiętać, że w dużej mierze to właśnie ono kształtuje ryzyka. W standardzie zawarto również wymagania dotyczące komunikacji i konsultacji wewnętrznej i zewnętrznej, które powinny być prowadzone podczas całego procesu zarządzania ryzykiem. Organizacja musi dostosować strukturę zarządzania ryzykiem do własnych potrzeb. Należy określić obszar jaki ona obejmuje i odpowiedzialności związane z zarządzaniem ryzykiem. Standard zawiera wymagania dotyczące odpowiedzialności i uprawnień pracowników oraz kierownictwa. Szczegółowe wymagania dotyczące analizy ryzyka opisują każdy jej etap, od identyfikacji ryzyk po ich szacowanie. Każdy z tych tematów został przez autorów wyczerpany, a wymagania są jasne i przejrzyste. Wskazano także informacje jakie powinny być brane pod uwagę podczas analizy ryzyka oraz co powinno być jej wynikiem. Po zbudowaniu struktury oraz przeprowadzeniu analizy rozpoczyna się etap postępowania z ryzykiem. ISO 31000 daje pełen obraz, jak można działać na ryzyka nieakceptowane, co muszą zawierać plany postępowania oraz jak dokumentować podjęte działania. Jest to niezwykle ważne, gdyż do tej pory nie było konkretnych wymogów i wskazówek dotyczących oddziaływania na ryzyko[1].

[1] Zarządzanie ryzykiem http://www.pbsg.pl/index2.php?option=com_content&do_pdf=1 id=481 (18.08.2012).


FERMA

Standard dla Zarządzania Ryzykiem powstał w wyniku prac zespołu, w skład którego weszli przedstawiciele największych brytyjskich organizacji branżowych: Instytutu Zarządzania Ryzykiem (The Institute of Risk Management – IRM), Stowarzyszenia Menedżerów Ubezpieczeniowych i Zarządzających Ryzykiem (The Association of Insurance and Risk Managers – AIRMIC) oraz Krajowego Forum na rzecz Zarządzania Ryzykiem w Sektorze Publicznym – ALARM (ALARM The National Forum for Risk Management in the Public Sector). Ponadto, w ramach szerokich konsultacji, zespół zasięgał opinii wielu innych organizacji i instytucji, które w swojej działalności zajmują się problematyką zarządzania ryzykiem. Zgodnie z zaleceniem ISO/IEC nr 73 definiuje się ocenę ryzyka jako proces złożony z analizy ryzyka oraz ewaluacji ryzyka. Pozwala to na ochronę właścicieli jak i pracowników przedsiębiorstwa przyczyniając się do realizacji celów. Zadaniem identyfikacji ryzyka jest określenie stopnia niepewności na jaką jest wyeksponowane przedsiębiorstwo. Wymusza to bardzo precyzyjnej wiedzy na temat danej firmy jak i rynku na którym działa, oraz jej prawnego, społecznego, politycznego i kulturowego otoczenia, a także pełnego poznania celów strategicznych i operacyjnych organizacji, jak również czynników kluczowych dla osiągnięcia sukcesu jak również zagrożeń i szans związanych z realizacją celów. Do identyfikacji ryzyka należy podchodzić w sposób bardzo zorganizowany, gdyż muszą być uwzględniane wszystkie ważne obszary organizacji, a także związany z tym ryzyka. W każdym obszarze musi być określony stopień niepewności.

COSO II

COSO (Committee of Organizations Sponsoring The Treadway Commission) - amerykańska organizacja sektora prywatnego, założona w 1985 r., której celem jest udoskonalanie jakości i sprawozdawczości finansowej spółek, poprzez etykę biznesu, efektywne kontrole wewnętrzne oraz ład korporacyjny. W 2004 roku przez COSO zostało opublikowane opracowanie „Zarządzanie ryzykiem korporacyjnym – Zintegrowana struktura ramowa” wg którego zarządzanie ryzykiem korporacyjnym składa się z ośmiu powiązanych elementów. Elementy te wynikają ze sposobu zarządzania przedsiębiorstwem i są zintegrowane z procesem zarządzania. Elementy te oddają istotę całego procesu zarządzania:

• Środowisko wewnętrzne – obejmuje charakter organizacji i stanowi podstawę postrzegania i reagowania na ryzyko przez pracowników, filozofię zarządzania ryzykiem i dopuszczalny poziom ryzyka, uczciwość i wartości etyczne oraz środowisko pracy.
• Ustalanie celów – bez ustalenia celów, nie można przejść do identyfikacji prawdopodobnych zdarzeń, które wpływają na ich osiąganie. Zarządzanie ryzykiem korporacyjnym zapewnia, że kierownictwo posiada zestaw procedur do ustalania celów, które odpowiadają poziomowi ryzyka dopuszczonego przez kierownictwo.
• Identyfikacja zdarzeń – zdarzenia wewnętrzne i zewnętrzne muszą zostać zidentyfikowane, z rozróżnieniem ryzyka i szans
• Ocena ryzyka – jest podstawą decyzji o sposobie zarządzania ryzykiem.
• Reakcja na wystąpienie ryzyka – kierownictwo wybiera rodzaj reakcji np. unikanie, akceptacja, ograniczanie lub dzielenie się z ryzykiem, opracowuje działania w celu powiązania ryzyka z dopuszczalnym poziomem.
• Działania kontrolne – procedury ustalone i wrażane w celu efektywnej realizacji reakcji na ryzyko.
• Informacja i komunikowanie się – odpowiednie informacje są zbierane
• i przekazywane w formie i ramach czasowych umożliwiających pracownikom wykonywanie swoich obowiązków. Skuteczna komunikacja musi odbywać się na różnych poziomach hierarchii organizacyjnej, zarówno w dół jak i w górę tej hierarchii.
• Monitorowanie – cały proces zarządzania ryzykiem korporacyjnym musi być monitorowany, a w razie potrzeby należy go modyfikować. Monitorowanie realizowane jest poprzez stałe działania kierownictwa jak również niezależne oceny.

Zarządzanie ryzykiem wg. COSO II jest procesem wielokierunkowym, w którym prawie każdy komponent zarządzania może wpływać na inne elementy. Istnieje bowiem bezpośredni związek pomiędzy celami, czyli tym, co organizacja pragnie osiągnąć, a komponentami zarządzania ryzykiem, czyli tym, co jest konieczne do osiągnięcia celów[1].

[1] COSO II Zarządzanie ryzykiem korporacyjnym - zintegrowana struktura ramowa, Wrzesień 2004, s. 17

http://www.datagovernance.com/fwo4_COSO_cubes.html.

Wadą modelu COSO II jest pomieszanie procesów z elementami struktury organizacyjnej.

Pomiar ryzyka

Więcej na temat pomiaru ryzyka na rynku energii elektrycznej w: D. Michalski: Ryzyko finansowe w systemie sterowania wynikami ekonomicznymi przedsiębiorstwa elektroenergetycznego, Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej, Bielsko-Białą 2012.

• VaR (Value at Risk) - Wartość narażona na ryzyko (określana także jako wartość zagrożona) przedstawia zmianę wartości godziwej pozycji przedsiębiorstwa w wyniku zmian na rynku. Wartość VaR odpowiada określonemu percentylowi rozkładu wyników badanych aktywów na krzywej ryzyka (Rysunek poniżej). Miara wartości narażonej na ryzyko odpowiada na następujące pytanie: Jak wiele może przedsiębiorstwo stracić z zadanym prawdopodobieństwem w określonym czasie? W ten sposób VaR należy interpretować jako ekstremalną, niekorzystną zmianę wartości aktywów przedsiębiorstwa dla zadanego prawdopodobieństwa. VaR charakteryzuje się założeniem stałości rozkładu zmian wartości portfela w analizowanym okresie, przyjmując, że do mierzenia niepewności zmiennej losowej należy wykorzystywać jej dystrybuantę. 

 

• Stress testing -  testowanie sytuacji ekstremalnych (określane też jako testowanie napięć) – umożliwia kierownictwu przedsiębiorstwa ocenę wpływu na pozycję finansową przedsiębiorstwa wybranych scenariuszy, opisujących zdarzenia na rynku i w otoczeniu przedsiębiorstwa, które powodują ekstremalne zmiany czynników ryzyka finansowego.

• VaR skumulowany (AVaR) - potencjalne wartości strat, określone za pomocą VaR mogą zostać przekroczone. Często te straty są znacznie bardziej dotkliwe niż VaR kalkulowany nawet dla bardzo wysokiego przedziału ufności. Zakładając, że przekroczenia oszacowanego poziomu ryzyka mogą następować z pewnym prawdopodobieństwem, należy stosować kolejne miary dla tego pomiaru, zbudowane na podstawie VaR. VaR skumulowany (AVaR) uśrednia wszystkie wartości ryzyka finansowego (na podstawie VaR), które są usytuowane na krzywej ryzyka powyżej zadanego poziomu ufności. Miara ta - określana także jako expected shortfall, mean shortfall lub CVaR - conditional VaR - dokonuje pomiaru średniej straty z rozkładu ryzyka finansowego powyżej zadanego przedziału ufności. Wskazuje się, że AVaR powinien być brany pod uwagę w zarządzaniu ryzykiem finansowym dla warunków rynkowych znacznie odbiegających od stanów standardowych.

• Miara zysku narażonego na ryzyko (PaR) - określa, o ile mogą ulec zmianie planowane dla okresu sprawozdawczego wyniki w następstwie wahań czynników ryzyka finansowego. Zakłada się, że pozycja będzie zamykana dopiero w momencie dostawy. Obliczany jest on zatem na podstawie symulacji cen obowiązujących w momencie zamykania pozycji na rynku natychmiastowym.