IDENTYFIKACJA I OCENA ZAGROŻEŃ W OBSZARACH WYSOKIEGO RYZYKA ZA POMOCĄ METODY HAZOP

HAZOP (Hazard and Operability Study) jest ustrukturyzowanym i systematycznym badaniem planowanych lub istniejących produktów, procesów, procedur oraz systemów. Jest techniką identyfikacji ryzyka związanego z bezpieczeństwem pracowników, wyposażenia, sprzętu, środowiska i celów organizacji.

Studium Zagrożeń i Zdolności Operacyjnych ma na celu identyfikację potencjalnych zagrożeń (awarii) i innych strat (np. produkcyjnych) spowodowanych odchyleniami od założonych warunków operacyjnych systemu. Analiza jest najczęściej wykonywana na etapie projektowania i wdrażania nowych procesów i systemów w organizacji. Można ją również wykorzystać w celu identyfikacji zagrożeń w już istniejących procesach. Analiza ryzyka przy użyciu metody HAZOP pozwala na identyfikację i ocenę zagrożeń w obszarach wysokiego ryzyka, dając możliwość zastosowania odpowiednich działań i środków bezpieczeństwa oraz kontroli ryzyka.

Metoda HAZOP początkowo była wykorzystywana wyłącznie w przemyśle chemicznym jako sposób analizy ryzyka, lecz obecnie wykorzystywana jest w innych gałęziach gospodarki. W zależności od analizowanego przedmiotu, używa się określeń:

      1. Process HAZOP – analiza pracy instalacji przemysłowej;

      2. Human HAZOP – analiza błędów ludzkich i ich skutków;

      3. Procedure HAZOP – przegląd procedur i ich sprawdzenie;

      4. Software HAZOP – analiza oprogramowania oraz identyfikacja błędów.

     Analiza może więc obejmować mechaniczne i elektroniczne systemy, procedury oraz oprogramowanie a nawet zmiany zachodzące w organizacji. 

      HAZOP jest metodą zespołową, opartą na założeniu, że grupa specjalistów z wielu różnych dziedzin uzyska dużo lepsze rezultaty analizy zagrożeń, niż w przypadku pracy indywidualnej.

      Proces Studium Zagrożeń i Zdolności Operacyjnych polega na:

      1. Wyznaczeniu grupy ekspertów odpowiedzialnych za przeprowadzenie analizy HAZOP oraz określeniu celów i zakresu badania;

       2. Ustanowieniu zestawu słów (kluczy) sugerujących rodzaj odchylenia od założonych parametrów;

       3. Uzyskaniu potrzebnej dokumentacji i opisu procesów potrzebnych do analizy;

     4. Przeanalizowaniu każdego procesu, systemu i procedury przy użyciu uzyskanej dokumentacji oraz podprocesów bezpośrednio z nimi związanych;

       5. Kiedy zagrożenia zostaną wykryte, konieczne jest wykrycie przyczyn tych zagrożeń;

     6. Określeniu siły oddziaływania zagrożeń na analizowany proces i wyodrębnieniu tych odchyleń, które znacząco zagrażają organizacji;

      7. Określeniu sposobów łagodzenia skutków zagrożeń, czyli działań zapobiegającym powstawaniu odchyleń.

     8. Dokumentowaniu informacji uzyskanych przy pomocy analizy HAZOP oraz wdrożeniu działań łagodzących skutki odchyleń. 

     Na podstawie częstotliwości występowania zdarzeń inicjujących ryzyko oraz stopnia dotkliwości skutków należy nanieść zidentyfikowane ryzyka na tzw. matrycę ryzyka, ukazującą obszary akceptowalności scenariuszy. Na podstawie matrycy można zidentyfikować zdarzenia w poszczególnych obszarach akceptowalności i podjąć odpowiednie działania. Matrycę ryzyka w Analizie Zagrożeń i Zdolności Operacyjnych przedstawia rysunek 1.

      Rysunek 1. Matryca ryzyka analizy zagrożeń i zdolności operacyjnych HAZOP 

        Źródło: A. S. Markowski: Studium HAZOP dla stokażu skroplonych gazów toksycznych, Ochrona Środowiska 1996, nr. 2 (61), s. 36.

      Zakres ALARP (as low as resonable practicable) jest obszarem, gdzie „poziom ryzyka jest tak niski, jak to tylko jest praktycznie możliwe”. Obszar ten znajduje się pomiędzy obszarem akceptowalnego poziomu ryzyka a obszarem nieakceptowanego ryzyka. Obszar ten zakłada, iż ryzyko można zaakceptować tylko i wyłącznie wtedy, gdy nie można w żaden sposób ograniczyć ryzyka lub gdy koszty ograniczenia ryzyka są dużo większe niż uzyskana poprawa.

     Zaletą metody HAZOP jest jej bardzo wysoka efektywność, ponieważ w czasie analizy grupa ekspertów dokonuje dokładnego i metodycznego przeglądu całego systemu. Na podstawie swoich doświadczeń i specjalistycznej wiedzy dokonywana jest dogłębna analiza problemu i określone zostają zdarzenia inicjujące ryzyko oraz działania zapobiegające powstawaniu ryzyka. Jednak HAZOP jest metodą pracochłonną, kosztowną i wymagającą wysokich kwalifikacji zawodowych.

---

Więcej w:

A. S. Markowski: Studium HAZOP dla stokażu skroplonych gazów toksycznych, Ochrona Środowiska 1996, nr. 2(61).

A. Rybarek, Z. Topolnicki: Przykład zastosowania metody HAZOP do analizy zagrożeń, ASKOM, Gliwice.

International Standard IEC/FDIS 31010: Risk assessment techniques, 2009.