Mierniki pomiaru wyników w warunkach ryzyka

Poniżej kilka myśli na temat RAPM, który, jak już wcześniej wspomniałem, staje sie koniecznym warunkiem dla powodzenia kreowania kultury ryzyka w przedsiębiorstwach:


Pomiar dokonań z uwzględnieniem ryzyka (RAPM) odbywa się w oparciu o mierniki, opisujące różnorodne aspekty podejmowania ryzyka. Podstawą ich konstrukcji jest dążenie do zbadania relacji zysku i podejmowanego ryzyka. Każdy z tego typu mierników dostarcza użytecznych informacji, posiadając jednak pewne indywidualne ograniczenia, istotne dla niektórych wyników pomiaru.

Przykładem może być wskaźnik Sharpe’a, który dostarcza użyteczne informacje o relacji zysku i ryzyka, ale nie analizuje wpływu na wyniki finansowe zdarzeń ekstremalnych. Aby określić wielkość zapotrzebowania na kapitał pozwalający przetrwać przedsiębiorstwu sytuacje ekstremalnych odchyleń czynników ryzyka, należy zastosować inne wskaźniki. Występujące ograniczenia pomiaru sprawiają, ze należy analizować równocześnie kilka wskaźników, aby w pełni przeanalizować perspektywę wpływu ryzyka na wyniki gospodarowania przedsiębiorstwa.

Proces określania mierników powinien zostać podzielony na następujące etapy:

• określenie krzywej ryzyka dla każdego jego rodzaju,
• pomiar zapotrzebowania na kapitał ekonomiczny,
• określenie korelacji oraz efektów dywersyfikacji w ramach poszczególnych ryzyk w portfelach,
• skorygowanie wielkości zapotrzebowania na kapitał ekonomiczny dla każdego portfela.

Tradycyjne systemy pomiaru dokonań bazują na pomiarze zwrotu z kapitału zawiązanego w pasywach przedsiębiorstwa. Nie są one bezpośrednio powiązane z charakterystyką ryzyk przedsiębiorstwa. Na ich podstawie nie można ocenić zwrotu z globalnej wielkości kapitału, który jest niezbędny do zabezpieczenia ciągłości działania przedsiębiorstwa[1].

Pomiar wyników skorygowanych o ryzyko (RaP) bazuje na analizie relacji wypracowanych wyników oraz podejmowanego ryzyka. Idealną sytuacją jest możliwość przedstawienia wyników tego typu analizy za pomocą jednego miernika

Często w kalkulacji licznika tego wskaźnika koryguje się księgowy wynik finansowy netto poprzez zastąpienie kosztów związanych z zawiązaniem rezerw przez oczekiwane straty. W tym momencie następuje ocena, czy zwrot z podejmowanego ryzyka spełnia wymogi narzucone przez właścicieli przedsiębiorstwa.

Im większe ryzyko, tym większa cena, czyli dodatkowy wynik, który musi zostać wypracowany ponad stopę wolną od ryzyka w wyniku wyboru danej alternatywy działania. Formuła ta jest zbliżona do pomiaru, który można przeprowadzić wykorzystując wskaźnik Sharpe’a.

Poglądowa klasyfikacja mierników skorygowanych o ryzyko (ewolucja podejścia)


Wskaźniki zwrotu z działalności w warunkach ryzyka oraz prognozowany wynik ekonomiczny gospodarowania przedsiębiorstwa skorygowany o podejmowane ryzyko przedstawiają projekcję wyników gospodarowania przedsiębiorstwa oraz powiązaną z nimi niepewność. Ponieważ jednak kapitał ryzyka służy do zapewnienia bezpieczeństwa wypłacalności przedsiębiorstwa i jest kalkulowany dla bardzo wysokiego przedziału ufności, te miary zazwyczaj nie odzwierciedlają zmienności wyników ekonomicznych. Pomimo to, ich zastosowanie pozwala budować długookresową stabilizację tradycyjnych wskaźników zwrotu z kapitału.

Istotne jest, aby określić stałe zasady kalkulacji tych wskaźników, gdyż pewna uznaniowość danych wprowadzanych do modeli ich kalkulacji może umożliwiać manipulowanie uzyskiwanymi wynikami i prowadzić do zdyskredytowania ich wartości użytkowej, gdyż należy zdawać sobie sprawę, że konstrukcja tych wskaźników
· nie jest zorientowana na wzrost sprzedaży oraz
· może powodować dodatkowe narzuty do cen.
Takie postrzeganie efektów zastosowania pomiaru wyników skorygowanego o ryzyko sprawia, że przedsiębiorstwa wycofują się z aktywnego stosowania wyników dostarczanych przez controlling ryzyka w ocenie potencjalnej efektywności przygotowywanych transakcji.

Właściwie zaprojektowany system kalkulacji kapitału finansującego zarówno działalność operacyjną, jak i zasoby obronne, czyli kapitał ryzyka, który jest ściśle powiązany z poziomem podejmowanego ryzyka prowadzi do optymalizacji struktury kapitałowej przedsiębiorstwa oraz wzrostu sprzedaży i wyników finansowych w obszarach najbardziej rentownych klientów. W taki sposób może zarządzanie ryzykiem zostać wykorzystane do budowy przewagi nad konkurencją.

W celu oddzielenia kosztów działalności operacyjnej od kosztów zabezpieczenia należy wyizolować wszystkie koszty związane z transferem ryzyka na strony trzecie – ograniczeniem ekspozycji (zakup instrumentów pochodnych, ubezpieczenia itp.) a następnie przypisać im odpowiednią część kapitału ryzyka. W ten sposób zostaje określony tzw. kapitał ewentualny, będący odpowiednikiem outsorcingu zawiązania kapitału ryzyka w przedsiębiorstwie.



Kolejnym krokiem w analizie wyników gospodarowania jest więc przeniesienie w rachunku zarządczym kosztów zabezpieczenia z działalności operacyjnej do kosztów kapitału oraz uwzględnienie w wielkości niezbędnego kapitału ryzyka także kapitału ewentualnego.

Oczekiwane przychody powinny być obniżane o koszty, których częścią są oczekiwane straty. Ryzyko, które w przeciwieństwie do oczekiwanych strat, nie powinno być traktowane jako część kosztów działalności biznesowej, jest kolejnym czynnikiem, który ogranicza oczekiwane przychody.

W sytuacji, gdy dwie transakcje charakteryzowane są przez taką samą wielkość RAPM to nadrzędną wielkością, która powinna wpływać na podjęcie decyzji jest planowana wielkość wyników ekonomicznych skorygowanych o ryzyko (RaEP). Powinno następować w pierwszej kolejności ograniczanie tych transakcji, które posiadają niższy wskaźnik RAPM, a dopiero później porównywać RaEP. Umożliwia to zarządzanie zarówno rentownością w warunkach ryzyka, jak i wielkością osiąganych zysków.

Jeżeli wskaźnik efektywności skorygowany o ryzyko przyjmuje wartości wyższe niż wymagany WACC, czy TACC dla kapitału przedsiębiorstwa, to tworzona jest dodatkowa wartość dla jego właścicieli.

[1] M. Parsley: The RAROC Revolution, w „Euromoney” 1995, nr 10.