RYZYKO FINANSOWE

Na początek troszeczkę zagadnień teoretycznych.
Uważam jednak, że warto im poświęci miejsce na blogu, aby uporządkować nasze postrzeganie ryzyka finansowego, zarządzania ryzykiem i jego controllingu.

Dlaczego? Wielu o ryzyku się wypowiada i dywaguje o jego zarządzaniu, zapominając, że nie powinna to być jedynie rozrywka intelektualna wąskiej grupy osób w przedsiębiorstwie, a coś rzeczywiście połączonego z działalnością przedsiębiorstwa, jego finansami i głównie podejmowaniem decyzji.
Podejmowaniem decyzji należy sterować, a szczególnie ich podejmowaniem w warunkach ryzyka - stąd wskażemy na controlling ryzyka oraz pomiar dokonań z uwzględnieniem ryzyka.

Spróbujemy dotknąć także rzeczywistości, czyli przedstawione zostaną pewne badania zrealizowane w małych i średnich przedsiębiorstwach, które są związane z zarządzaniem ryzykiem i jego controllingiem.

ale wpierw trochę podstaw teoretycznych ...

Właściciele kapitału poszukują możliwości inwestowania zapewniających możliwie największy stosunek zysków do podjętego ryzyka

Ryzyko od zawsze towarzyszyło i będzie towarzyszyć naszemu życiu. Jest ono nieodłącznie związane z każdą działalnością, ukierunkowaną na osiągnięcie zaplanowanych wyników. Samo w sobie ryzyko nie jest niczym złym. Staje się jednak elementem niepożądanym w chwilach jego lekceważenia, sytuacjach niedoszacowania i niewłaściwego zarządzania, lub wtedy gdy stanowi element zaskoczenia. Uświadomienie sobie tego, co może przebiec odmiennie niż zakładamy, staje się jednym z kluczowych instrumentów w zapobieganiu problemom w przyszłości. Jest to bardzo ważne dla przedsiębiorstw elektroenergetycznych, gdyż liberalizacja ich funkcjonowania wpływa zasadniczo na wzrost niepewności odnośnie ich przyszłych wyników.

Wprowadzenie mechanizmów konkurencji na rynku energii elektrycznej powoduje zasadniczą zmianę zasad działania podmiotów na nim funkcjonujących. Zmienia się filozofia biznesowa przedsiębiorstw elektroenergetycznych, której rezultatem jest w tym momencie dążenie do wzrostu ich efektywności. Jest ona jednak uzależniona od wyraźnego określenia kluczowych kompetencji i obszaru przewagi konkurencyjnej nad innymi uczestnikami rynku. Może to dotyczyć zarówno zagadnień stricte rynkowych, takich jak strategia produktu, cen, obsługi klientów, jak również unikalnych kompetencji w zakresie zarządzania relacjami z dostawcami oraz efektywności organizacyjnej.

Wzrastającego znaczenia, szczególnie w warunkach dynamicznych zmian rynkowych i nasilającej się konkurencji, nabiera w tej sytuacji zapewnienie bezpiecznej działalności przedsiębiorstwa poprzez utrzymanie jego płynności finansowej i stabilności funkcjonowania. Jest to istotne w przypadku uczestników rynku energii elektrycznej, którzy z uwagi na wyjątkową specyfikę towaru, jakim jest energia elektryczna, narażeni są na znaczną niepewność i wynikające z niej potencjalne straty. Tak więc kwestia bezpieczeństwa i ograniczenie pewnej dowolności podejmowania decyzji stanowi podstawę do formułowania strategii rynkowej i procedur regulujących działalność operacyjną.

Nowe warunki funkcjonowania uczestników rynku energii elektrycznej są bezpośrednio związane z powstaniem nowych ryzyk i zagrożeń, których poziomem nie można w prosty sposób zarządzać w oparciu o dotychczas stosowane narzędzia. Pociąga to za sobą konieczność budowy w przedsiębiorstwach nowego obszaru – scentralizowanego controllingu ryzyka finansowego. Zanim to jednak nastąpi, należy precyzyjnie określić, czym będzie się on zajmował. Pierwszym krokiem jest więc uświadomienie sobie, czym tak naprawdę jest ryzyko. Oczywiście można bez końca rozwodzić się na temat definicji ryzyka, dlatego proponuję już na wstępie założyć, że ryzyko to możliwość wystąpienia nieplanowanego wyniku.

Ryzyko, będące konsekwencją niepewności przyszłych zdarzeń i ich następstw, wynika ze świadomie podejmowanych działań przez przedsiębiorstwo. Dlatego należy dążyć do przewidywania negatywnych zjawisk, określenia prawdopodobieństwa ich wystąpienia, a także ich potencjalnych skutków, czyli możliwych strat. Podjęcie takiej aktywności w przedsiębiorstwie oznacza, że jego pracownicy starają się być w pełni świadomi ryzyka, jakie towarzyszy ich działalności, a ponadto są świadomi możliwości wyboru instrumentów ograniczających dotkliwość ryzyka (niepożądane odchylenia).

Definicje

Ryzyko finansowe, w przeciwieństwie do zagrożenia[1], wynika z dobrowolnego działania - czyli akcji podjętej wewnątrz przedsiębiorstwa, lub za jego zgodą, powodując finansowe skutki dla podmiotu, który jest na nie narażony[2]. Powinno kojarzyć się bardziej z miarą odchylenia od wartości wcześniej zaplanowanych, czy oczekiwanych, niż z możliwością poniesienia straty, stąd podjęciu decyzji powinna zawsze towarzyszyć świadomość możliwości wystąpienia innych wyników niż zaplanowano (powinno rozpatrywać się odchylenia większe od tych, które zostały uwzględnione w planach). Ryzyko finansowe dotyczy zatem możliwość odstępstwa od sytuacji założonej i tego konsekwencji (konsekwencje pozytywne, konsekwencje negatywne)[3], będąc następstwem nieoczekiwanych wydarzeń. Wiąże się ono zatem z możliwością nieosiągnięcia zaplanowanego rezultatu, lub z odchyleniami od tej wartości[4].

Ryzyko finansowe jest wywołane zatem przez nieokreśloność warunków, w których działa przedsiębiorstwo - generują je zarówno elementy tworzące strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa, jak i znajdujące się w jego otoczeniu. Związane jest ono z elementami przypadkowości, których siła oddziaływania w momencie podejmowania decyzji nie była w pełni znana decydentowi. Stąd ryzyko finansowe powinno być analizowane w perspektywie nieciągłości zakładanych trendów rozwojowych oraz odchyleń od planowanych wyników ekonomicznych. Zmierzona niepewność określana jest jako ryzyko[5].

Podejmujący decyzje nie jest zatem pewien ich wyniku – decyzje podejmowane w warunkach niepełnej informacji mogą nie być optymalne z punktu widzenia założonego celu. Powinien znać jednak zbiór potencjalnych wyników oraz prawdopodobieństwo osiągnięcia każdego z nich[6]. Dla każdego możliwego zdarzenia przypisany jest rozkład skutków wystąpienia ryzyka finansowego wraz z jego wpływem na wynik ekonomiczny[7].  Ryzyko finansowe należy traktować bardzo szeroko, nie wykluczając z tego pojęcia jakiegokolwiek czynnika ryzyka, nawet uznawanego za pośrednio oddziałujący na wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa. Pojęciem ryzyka finansowego powinno się zatem określać konsekwencje zdarzeń, które mogą prowadzić do nieplanowanych wahań rezultatów funkcjonowania przedsiębiorstw. Stąd każdy element tworzący istotną niepewność dla przyszłych wyników ekonomicznych ich działalności powinien zostać przeanalizowany, a wyniki tej analizy powinny znaleźć wyraz w wartości zapotrzebowania na kapitał. 

---

[1] Zagrożenie jest wynikiem działania sił zewnętrznych, na które przedsiębiorstwo nie ma wpływu.

[2] K. Jajuga: Zarządzanie ryzykiem, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 15,18.

[3] J. Duraj: Przedsiębiorstwo na rynku kapitałowym, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1996,
s.. 221.

[4] K. Jajuga: Elementy nauki o finansach, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007, s. 131.

[5] Czyli ryzyko można postrzegać jako dającą się zmierzyć niepewność. Zob.: K.S. Rao Ramesh: Financial Management, Concepts and Applications, South-Western College Publishing, Cincinnati 1995, s. 108.

[6] J. Duraj: Przedsiębiorstwo ..., op. cit.,, s. 72.

[7] Ryzyko finansowe w procesie zarządzania opisuje przyszłość, określenie jego wartości pozwala przedstawić informacje użyteczne, wspierające podejmowanie decyzji poprzez oszacowanie dotkliwości ryzyka. Zob.:K. Jędralska: Zarządzanie niepewnością, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 2010, s. 9-10.