Zarządzanie ryzykiem korporacyjnym. FEPA instrument identyfikacji i pomiaru ryzyka

Przykład identyfikacji i pomiaru ryzyka w przedsiębiorstwie wodociągowym  z zastosowaniem metod FEPA

Wspólnie z Panem Tadeuszem Tatarą przygotowaliśmy badanie ryzyka procesów i aktywów trwałych w przedsiębiorstwie wodociągowym, kilka wniosków z badania przedstawiam poniżej. 

Spośród rekomendowanych metod scenariuszowych zarządzania ryzykiem korporacyjnym do identyfikacji zdarzeń zakłócających procesy, opisania reakcji na zdarzenia i osób odpowiedzialnych za minimalizację kosztów ryzyka finansowego zastosowano metodę analizy wadliwości procesów FEPA[1]. Analiza rozpoczyna się od identyfikacji potencjalnych zdarzeń. Podstawą identyfikacji są wieloletnie doświadczenia pracowników przedsiębiorstwa i znane przypadki z historii innych przedsiębiorstw tej branży. Uwzględniono również wykreowane podczas rozmów możliwe do zaistnienia sytuacje, które nie miały jeszcze miejsca. Potencjalne zdarzenia są uporządkowane zgodnie z przebiegiem technologicznym procesu. Zdarzenia wyceniono pod kątem dotkliwości finansowej ich skutków. Następnie określono ważność danego zdarzenia dla przedsiębiorstwa uwzględniając jego wpływ na realizację podstawowych celów. Kategorie ważności określa się liczbowo od 1 do 10 gdzie 1 oznacza zdarzenie nieistotne a 10 zdarzenie krytyczne dla realizacji celów przedsiębiorstwa. Kolejnymi pozycjami analizy jest określenie przyczyn wystąpienia zdarzeń, przyporządkowanie im prawdopodobieństwa wystąpienia i stopnia trudności wykrycia według poniższej skali[2].

Ujmowanie wody

Tabela 2 przedstawia analizę wadliwości części procesu zaopatrzenia w wodę - ujmowanie wody. W wyniku przeprowadzonego wywiadu z operatorami i dokonanej oceny eksperckiej zidentyfikowano kilka potencjalnych zdarzeń mogących zakłócić tę część procesu i najbardziej prawdopodobne przyczyny ich wystąpienia. Poszczególne zdarzenia zostały wycenione pod kątem dotkliwości ryzyka finansowego i określono prawdopodobieństwo jego wystąpienia. Ważność awarii oceniono na 10 co oznacza, że w przypadku ich zaistnienia zagrożona jest realizacja najważniejszych celów przedsiębiorstwa.

Ocenie podlegała również trudność wykrycia poszczególnych awarii. Istnieje duże zróżnicowanie: od wartości 1 oznaczającej dużą łatwość wykrycia do 10 gdzie wykrycie zaistnienia zdarzenia jest bardzo trudne, jak w przypadku np. ataku terrorystycznego polegającego na skażeniu wody substancjami chemicznymi lub biologicznymi. Wykrycie zdarzenia w tym przypadku scenariusz przewiduje dopiero na podstawie zaistnienia zachorowań większej ilości osób. Analiza rekomenduje również sposób reakcji na zdarzeniei wskazuje odpowiedzialnego za przebieg likwidacji jego skutków. Reakcja zazwyczaj obejmuje nie tylko działanie usuwające przyczyny awarii - np. naprawa pompy czy jej wymiana, ale również zalecane są działania modernizacyjne i unowocześniające proces jak montaż systemu monitorującego.    

Uzdatnianie   

               

Prawidłowy przebieg procesu (tabela 3) może zostać zakłócony nie tylko awarią urządzeń. Zamulenie filtrów następuje wskutek dopływu przez dłuższy czas nadmiernie zanieczyszczonej wody z ujęcia powierzchniowego. Ujęcie nie posiada opcji automatycznego wyłączenia w przypadku pojawienia się brudnej wody. Do obowiązków konserwatora wodociągu należy terminowe reagowanie na zmieniające się warunki na ujęciu i w obszarze zlewni potoku. Realizuje to obserwując nie tylko zmiany warunków atmosferycznych, ale również inne czynniki mogące spowodować zanieczyszczenie wody jak np. prace leśne w zlewni potoku. Konserwator powinien również systematycznie czyścić filtry aby zapobiec gromadzeniu się zanieczyszczeń. Prawdopodobieństwo zaistnienia zdarzenia jest wysokie ze względu na często występujące opady i intensywną gospodarkę leśną. Wykrycie zdarzenia jest łatwe (ale dopiero ex-post), ponieważ jego efektem jest brak przepływu wody przez instalację co powoduje z kolei obniżenie jej poziomu w zbiornikach magazynowych. Reakcją na zdarzenie jest również zaplanowanie montażu systemu automatycznego odcinania dopływu wody zanieczyszczonej.

Innym zdarzeniem może być awaria systemu dozowania środka odkażającego. Awaria jest możliwa do wykrycia poprzez oględziny urządzeń oraz stwierdzenia obniżonego poziomu środka w wodzie podczas analizy dokonywanej codziennie. Uszkodzeniu może ulec zarówno samo urządzenie dozujące jak sterujący urządzeniem wodomierz. Szkody finansowe są niewielkie ponieważ nie następują przerwy w dostawie wody a konieczna jest jedynie naprawa lub wymiana urządzenia. Prawdopodobieństwo awarii oceniono jako niewielkie przy uwzględnieniu prawidłowej obsługi codziennej urządzeń.

Magazynowanie

W przeszłości dochodziło do skażenia wtórnego wody w zbiornikach magazynowych mimo aktywności środka dezynfekującego. Przyczyną były zaniedbania w utrzymywaniu czystości zbiorników polegającym na okresowym usuwaniu osadów i odkażaniu ścian zbiorników. Wykrycie skażenia jest trudne (6) i następuje zazwyczaj w wyniku analiz jakości wody dokonywanej w odstępach kwartalnych lub badaniach kontrolnych wykonywanych przez inspekcję sanitarną. Innym możliwym zakłóceniem procesu może być wystąpienie nieszczelności zbiorników, co miało już miejsce w przeszłości. Prawdopodobieństwo takiego zdarzenia jest niewielkie, lecz jego koszty mogą być znaczne z uwagi na konieczność wyłączenia z użytkowania zbiornika na okres remontu i zastosowania kosztownych metod uszczelniania. Dużym mankamentem jest trudność wykrycia nieszczelności zwłaszcza, gdy jest ona niewielka. Może ta nastąpić podczas okresowych oględzin przy czyszczeniu lub w wyniku zaobserwowanych strat wody. Ze względu na wagę finansową zdarzenia odpowiedzialnym jest kierownik działu wodociągów.

Przesył wody

Zdarzenia powodujące zakłócenie procesu dostarczania wody najczęściej dotyczą sieci wodociągowej (tabela 5). Dzieje się tak ze względu na jej rozległość i narażenie na różne zagrożenia zarówno zewnętrzne jak wewnętrzne. Do wewnętrznych leżących po stronie przedsiębiorstwa zaliczyć należy wadliwość wykonania i użytych materiałów, awarie regulatorów ciśnienia powodujące obciążenie sieci nadmiernym ciśnieniem i straty wody. Zewnętrznymi czynnikami powodującymi awarie są działania osób wykonujących roboty ziemne w sąsiedztwie sieci bez odpowiedniego przygotowania i kompetencji. Woda w sieci może zostać również wtórnie zakażona. Powodami są zazwyczaj awarie na sieci, podczas których następuje skażenie, ale również zbyt długo zalegająca w rurociągach woda. Środek dezynfekujący jest aktywny przez ściśle określony czas i w przypadku braku wymiany wody w sieci dochodzi do jej zakażenia. Najczęściej ma to miejsce u odbiorców korzystających
z wody nieregularnie, którzy zapominają o konieczności usunięcia z instalacji zalegającej wody po każdej dłuższej przerwie w użytkowaniu instalacji wodociągowej.

W sieci występują straty wody. Niewielkie straty są akceptowane jako zjawisko normalne. Wynikają one z przyczyn technologicznych jak płukanie sieci. Kiedy następuje wzrost strat należy przystąpić do identyfikacji przyczyn. Duży ubytek wody w krótkim czasie wskazuje na uszkodzenie rurociągu, jest stosunkowo łatwy do identyfikacji i usunięcia. Dużą trudność sprawiają stale utrzymujące się niewielkie straty. Mogą one być spowodowane różnymi czynnikami. Zazwyczaj są to drobne i trudne do wykrycia nieszczelności w sieci, nielegalne przyłącza jak również niedokładności wskazań wodomierzy. Reakcją powinno być wzmożenie kontroli legalizacji wodomierzy i zastępowanie starych modeli nowymi o wyższej klasie dokładności. Ważne jest również dostosowanie wielkości wodomierza do ilości pobieranej wody. Należy także zaplanować wprowadzenie monitoringu sieci polegającego w szczególności na zainstalowaniu mierników ciśnienia, wodomierzy strefowych i wyposażeniu wodomierzy domowych w nakładki tzw. radiowe umożliwiające zdalne odczyty.

Rozliczanie

Ostatnim elementem procesu zaopatrzenia w wodę jest rozliczenie z odbiorcami (tabela 6). W tej części procesu również może dojść do zdarzeń wywołujących ryzyko finansowe. Sygnałem wskazującym na możliwość poniesienia strat może być ilość zużycia wody znacznie odbiegająca od zużycia w poprzednich okresach. Zarówno odchylenia w górę jak i dół mogą przynieść przedsiębiorstwu straty, jeżeli wynikają np. z błędnych wskazań wodomierza czy błędu pracownika dokonującego odczytu czy wystawiania faktury. Zmniejszenie zużycia wody może oznaczać popełnione błędy we wskazaniach wodomierza, błąd pracownika w odczycie, ale również nielegalne działanie odbiorcy polegające na zakłócaniu działania wodomierza czy wręcz kradzież wody. Historia rozliczeń z odbiorcami wskazuje, że z pozoru korzystny dla przedsiębiorstwa wzrost zużycia wody może w konsekwencji spowodować straty. Stanie się tak, gdy ilość zużytej przez odbiorcę wody był opomiarowany przez wodomierz, który stracił legalizację i wtedy jego wskazanie nie jest uznawane przez odbiorcę za legalne. Stąd ważne jest przestrzeganie prawidłowej i prowadzonej terminowo gospodarki wodomierzowej. Zaleca się dokonanie odczytów sprawdzających w każdym przypadku powodującym wątpliwości.

 

 

 

 

---

[1] Więcej na temat metod FEPA i ETA w artykule D. Michalskiego: Pomiar ryzyka aktywów trwałych za pomocą FEPA i ETA, w „ Controlling i Rachunkowość Zarządcza” 2012, nr 4

[2] Na podstawie: J. Łańcucki: Zarządzanie jakością w przedsiębiorstwie, TNOiK  Bydgoszcz 1997, s. 155-160.