Niepewność a ryzyko cd.

Ważna wydaje się koncepcja ryzyka i działania w warunkach narastającej niepewności przyszłych zdarzeń w odniesieniu do działań gospodarczych. Ponadto badania nad ryzykiem cechuje świadomość społecznego podejścia i wielowarstwowość tej problematyki. Co więcej, efektem badań prowadzonych nad ryzykiem jest niekiedy formułowanie sprzecznych paradygmatów badawczych, rozbieżnych celów i ocen. Do spornych obszarów badań nad ryzykiem należy zaliczyć[1]:

• kwestię podejścia do nowych technologii, zagrożeń i sposobów ich opanowania,
• odpowiedzialność za decyzje obarczone ryzykiem,
• realizację decyzji obciążonych ryzykiem i sposób ich wyjaśniania,
• politykę wobec ryzyka,
• kwestię trudnych do skalkulowania zagrożeń i możliwość ich ograniczania,
• zagadnienie konieczności i możliwości dostosowania zmian środowiska społecznego do zwiększającego się ryzyka.



Pierwszym, który określił różnice między ryzykiem a niepewnością, był A.H. Willett: „Ryzyko jest zobiektyzowaną niepewnością wystąpienia niepożądanego zdarzenia. Ryzyko zmienia się wraz z niepewnością, nie zaś ze stopniem prawdopodobieństwa”[2]. Niepewność w przeciwieństwie do ryzyka dotyczy zmian, które są trudne do oszacowania, albo wydarzeń, których prawdopodobieństwo ze względu na niewielką liczbę dostępnych informacji nie może być oszacowane.

Zdaniem natomiast F.H. Knighta, ryzyko występuje wówczas, gdy wynik danego działania lub decyzji może być określony za pomocą jednego z trzech rodzajów prawdopodobieństwa: matematycznego, statystycznego i szacunkowego. Gdy do określenia wyniku danego działania lub decyzji nie można użyć danego rodzaju prawdopodobieństwa, mamy do czynienia z niepewnością. F.H. Knight wyróżnił także niepewność mierzalną, która mierzona jest metodami statystycznymi, i nazwał ją ryzykiem, oraz niemierzalną, czyli niepewność sensu stricto[3].

Jak wspomniano, pojęcia ryzyko i niepewność definiuje się różnie. Można przyjąć, że są one podstawowymi kryteriami klasyfikacji decyzji, rozpatrywanej z punktu widzenia stopnia wiedzy podmiotu działania o skutkach podjętych czynności. Biorąc pod uwagę te kryteria, można powiedzieć, że decyzje są podejmowane w następujących warunkach:

a) pewności (założenie o deterministycznym charakterze warunków gospodarowania); w sytuacjach deterministycznych decyzje są podejmowane
w warunkach pewności, czyli przekonania podmiotu, że określona sekwencja zdarzeń wystąpi bez żadnych zakłóceń; odnosi się to najczęściej do rutynowych czynności (decyzji), związanych z prostymi, statycznymi zadaniami;

b) ryzyka – decyzje są podejmowane w warunkach określonego zbioru możliwych wyników, z których każdy ma przypisane prawdopodobieństwo, znane decydentom;

c) niepewności – jeśli sposoby działania mają jako swe następstwa zbiór możliwych wyników, których prawdopodobieństwo osiągnięcia nie jest znane lub mówienie
o nich nie ma sensu[4].

Niekiedy jednak pojęciom ryzyko i niepewność nadaje się identyczny sens (ryzyko traktuje się jako synonim niepewności). Należy jednocześnie stwierdzić, że niepewność wyniku rozpatrywana w aspekcie finansowym nie musi być ujemna.

W działalności gospodarczej szansa na uzyskanie rezultatów lepszych od oczekiwanych może się równać szansie uzyskania wyników gorszych od oczekiwanych[5].

Niepewność istnieje zawsze wtedy, gdy nie jesteśmy pewni, co wydarzy się
w przyszłości. Ryzyko jest niepewnością, która ma znaczenie, ponieważ wpływa na dobrobyt zainteresowanych osób. Niepewność jest więc niezbędnym, ale niewystarczającym warunkiem pojawienia się ryzyka.

Rezultatem utożsamienia ryzyka z niepewnością jest uzależnienie ich skali od upływu czasu. Niepewność przewidywań wzrasta bowiem w miarę wydłużania się czasu. Wraz z jego upływem zwykle maleje spodziewana wartość celu, natomiast wzrasta prawdopodobieństwo, że faktyczna wartość rzeczywiście osiągniętego celu będzie się znacznie różnić od wartości spodziewanej. Odzwierciedla to wzrost ponoszonego ryzyka. Warunki niepewności są zjawiskiem obiektywnym i muszą być przyjmowane jako nieuniknione[6].

Stopień niepewności zależy od dwóch grup czynników niezależnych od decydenta, to znaczy od uwarunkowań zewnętrznych i zasięgu oraz horyzontu czasowego podejmowanych przez niego decyzji.

Niepewność związana z uwarunkowaniami zewnętrznymi wzrasta w miarę jak[7]:

• warunki działania stają się bardziej złożone i współzależne,
• szybciej się zmieniają warunki działania,
• trudniej jest przewidywalna zmienność warunków działania,
• wzrasta uzależnienie skutków decyzji od warunków zewnętrznych,
• słabnie kontrola decydenta nad uwarunkowaniami zewnętrznymi.

Największy stopień niepewności występuje wtedy, gdy decydent nie jest nawet
w stanie określić, jakie czynniki powinien uwzględnić, a nawet jeśli może, to związek ich współzależności jest tak skomplikowany, że nigdy nie wiadomo, jaka ich konfiguracja wystąpi i jaki będzie miała wpływ na skutki dokonywanego wyboru[8].

Niepewność jest także związana z charakterem podejmowanej decyzji i wzrasta, gdy:

• wydłuża się horyzont czasowy realizacji decyzji,
• wydłuża się horyzont czasowy skutków dokonywanych wyborów,
• poszerza się zasięg skutków tych wyborów.

[1] T. T. Kaczmarek, op. cit., s. 34–35
[2] A. H. Willett, The Economic Theory of Risk Insurance, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1951, s. 6
[3] F. H. Knight, Risk, Uncertainly and Profit, London 1993, s. 19–20, 245–246
[4] K. Janasz, Ryzyko i niepewność w projektach innowacyjnych, Innowacje w działalności przedsiębiorstw w integracji z Unią Europejską, Warszawa 2005, s. 187–188
[5] K. Janasz, Innowacyjne strategie rozwoju przemysłu, Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1999, s. 181
[6] K. Janasz, op. cit., s. 181–182
[7] K. Bolesta-Kukułka, Decyzje menedżerskie, PWE, Warszawa 2003, s. 191
[8] ibidem, s. 192