Ryzyko a niepewność, czyli zdolność do przewidywania przyszłych zdarzeń w przedsiębiorstwie

Rozległość problematyki ryzyka przekroczyła wszelkie granice. Ryzyko wiąże się bowiem z najbardziej fundamentalnymi aspektami psychologii, matematyki, statystyki

i historii. Kości do gry i koło ruletki, a także rynek akcji czy rynek obligacji to naturalne laboratoria badań nad ryzykiem, ponieważ bardzo łatwo poddają się kwantyfikacji, a ich język jest językiem liczb. Określenia ryzyko i niepewność często występują razem bądź nawet są ze sobą utożsamiane, ale nie oznaczają tego samego.

Pewność to brak wątpliwości. Jednym ze znaczeń tego terminu jest „stan braku wątpliwości”, co może być wystarczającą definicją. Antonimem pewności jest niepewność, którą definiuje się jako „powątpiewanie w zdolność do przewidywania skutków obecnych działań”. Oczywiste jest, że termin ten opisuje stan umysłu. Z niepewnością mamy do czynienia, gdy dostrzegamy, że skutki obecnych działań nie mogą być poznane z absolutną pewnością.

Ryzyko to potencjalna zmienność zdarzeń. Jest ono obecne prawie we wszystkim, czego dokonują ludzie. Jeśli tak jest, skutek działań nie może być precyzyjnie przewidziany i odczuwana jest niepewność. Człowiek jest narażony na ryzyko wszędzie tam, gdzie aktywność powoduje powstawanie potencjalnych korzyści lub strat, których nie można przewidzieć. Ryzyko jest pojęciem obiektywnym i wobec tego może być mierzone[1].

Warto wspomnieć, że niektórzy uczeni przyjęli odmienne podejścia w szukaniu związków między ryzykiem, niechęcią do niego i niepewnością. Dostrzegali w ryzyku zarówno obiektywne, jak i subiektywne elementy. Ryzyko obiektywne można zmierzyć,

a ryzyko subiektywne odzwierciedla czyjąś reakcję na ryzyko (stosunek do ryzyka).

W tym podejściu niepewność jest aspektem ryzyka subiektywnego[2].

Badania prowadzone nad zdywersyfikowanym ryzykiem opierają się na wielu źródłach i obejmują różne dziedziny. Z tego powodu zdywersyfikowane zostały strategie badawcze oraz stosowane są różne metody badawcze. To wielopłaszczyznowe podejście do zjawiska ryzyka sprawia, że istnieje wiele definicji, które w różny sposób ujmują proces powstawania ryzyka, jego opis, ocenę i zarządzanie nim[3].

Ryzyko wynika z podejmowania decyzji dotyczących przyszłości. Podmioty gospodarcze podejmujące zdywersyfikowane działania nie są pewne przyszłych wyników. Działanie w warunkach ryzyka z uwagi na nieznaną przyszłość oznacza podejmowanie decyzji w sytuacji braku kompletnych informacji. Osiągnięcie wyznaczonego celu jest możliwe, ale nie jest pewne. Termin „ryzyko” jest powszechnie używany w działalności gospodarczej, handlowej oraz w teorii ubezpieczeń i przy podejmowaniu decyzji[4].

Nie wiemy, co stanie się w przyszłości, a nasza wiedza nie jest całkowita.

W zależności od przypadku nasze wypowiedzi na temat przyszłości będą przydatne w różnym stopniu. W związku z tym można wyróżnić dwie kategorie niepewności[5].

1) Niepewność strukturalna – gdy zastanawiamy się nad możliwością zdarzenia, które jest na tyle wyjątkowe, że nie daje nam żadnej wskazówki co do jego prawdopodobieństwa. Możliwość wystąpienia zdarzenia przedstawia się za pomocą przyczynowo-skutkowego łańcucha rozumowania, ale nie mamy żadnych świadectw pozwalających ocenić, jak prawdopodobne mogłoby być to zdarzenie.

2) Niewiadoma – gdy nie możemy sobie nawet wyobrazić zdarzenia. Patrząc wstecz, czujemy, że takich zdarzeń było wiele, i musimy zakładać, że

w przyszłości nadal tak będzie. Nie mamy jednak żadnej wskazówki podpowiadającej, jakie to mogły być zdarzenia.

[1] C. A. Williams Jr., M. L. Smith, P. C. Young, Zarządzanie ryzykiem a ubezpieczenia, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 28–29 

[2] C. A. Williams Jr., R. M. Heines, Risk Management and Insurance, ed. 3, McGraw-Hill Publishing Co., New York 1989, s. 67 

[3] T. T. Kaczmarek, Ryzyko i zarządzanie ryzykiem. Ujęcie interdyscyplinarne, Difin, Warszawa 2005, s. 48 

[4] A. Zeliaś, Statystyczne metody oceny ryzyka w działalności gospodarczej, Wyd. Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 1998, s. 11–12 

[5] K. Van der Heijden, Planowanie scenariuszowe w zarządzaniu strategicznym, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2000, s. 95