Specyfika energii elektrycznej jako produktu

Powyższy rysunek był szczegółowo analizowany w trakcie warsztatu poświęconego analizie rynku energii.
Co z niego wynika?



Energia elektryczna jest bardzo złożonym towarem, który w znaczący sposób różni się od produktów sprzedawanych na innych rynkach. Stanowi o tym:

• brak możliwości jej magazynowana w systemie elektroenergetycznym w znaczących, ekonomicznie uzasadnionych ilościach, które w jakikolwiek sposób wpływałyby na funkcjonowanie hurtowego rynku energii elektrycznej. Sprawia to, że nie istnieje możliwość arbitrażu w wyniku opóźnienia dostawy wyprodukowanej energii elektrycznej[1];
• konieczność ciągłego (w każdej godzinie) bilansowania popytu z podażą. Wyprodukowana energia elektryczna powinna zostać natychmiast skonsumowana
• (w miejscu jej produkcji, lub przesłana do innych lokalizacji);
• sezonowość i wrażliwość na zmiany pogodowe, powodujące zmienność cen
• i wolumenów zarówno po stronie popytu, jak i podaży, co wywołuje znaczące ryzyko finansowe;
• brak możliwości zastępowania energii elektrycznej w krótkim okresie innym nośnikiem energii, a w długim okresie taka substytucja wiąże się z koniecznością ponoszenia znaczących kosztów inwestycji;
• możliwość transportowania jedynie przez linie przesyłowe – konieczność analizy ograniczeń przesyłowych. Jednak ich rozbudowa przynosi odczuwalne efekty dopiero w długim okresie i jest związana ze znacznymi nakładami inwestycyjnymi;
• ścisłe powiązanie różnych produktów notowanych na rynku energii elektrycznej[2];
• brak krótkookresowej elastyczności cenowej popytu – rynek energii elektryczny jest definiowany jako rynek chwilowy;
• kapitałochłonność budowy nowych mocy wytwórczych;
• produkcja energii dostarczana jest przez niewiele przedsiębiorstw - korzyści skali sprawiają, że wielkie firmy mogą produkować taniej i więcej niż mniejsi producenci;
• bariery dla konkurencji będące efektem regulacji oraz niezbędnych inwestycji do wejścia na rynek.

Uzupełniając powyższe stwierdzenia (zilustrowane na rysunku) należy wskazać charakterystyczne cechy opisujące kształtowanie się podaży energii elektrycznej[3]:

• energia elektryczna jest wytwarzana przez niewielką liczbę producentów mających rzeczywisty wpływ na pokrycie popytu;
• bloki wytwórcze są czasowo wyłączane z systemu elektroenergetycznego;
• podstawowe zapotrzebowanie na energię elektryczną jest pokrywane przez elektrownie o najniższych kosztach zmiennych;
• czynniki zewnętrzne, wpływające na warunki produkcji i sprzedaży energii elektrycznej to dostępność różnych rodzajów paliwa i odnawialnych źródeł energii, ceny paliw oraz warunki pogodowe i regulacja.

Cechami charakterystycznymi popytu na energię elektryczną są[4]:

• brak (lub bardzo niska) elastyczność cenowa popytu wynikająca z niemożności zmagazynowania znaczącej ilości energii elektrycznej oraz braku powiązania cen na rynku hurtowym z cenami dla klientów finalnych;
• sezonowość popytu wynikająca z cykliczności zużycia energii (dobowej, tygodniowej, rocznej), czyli wzorców poboru energii elektrycznej.

Przedsiębiorstwa elektroenergetyczne są zazwyczaj zobligowane dostarczać zakontraktowaną energię klientom zgodnie ze zobowiązaniami kontraktowymi. Jeżeli tylko kontrakty te dopuszczają opcyjność wolumenu poboru energii elektrycznej, mogą generować one zmiany popytu, co zasadniczo zmienia zbilansowanie rynku energii elektrycznej. Inne przyczyny wahań cen to wahania wielkości podaży oraz obowiązek godzinowego bilansowania systemu elektroenergetycznego[5]. Jakiekolwiek ograniczenia dostaw energii elektrycznej na rynku hurtowym powodują skok cen do poziomu wielokrotnie przekraczającego wcześniejsze notowania. Brak powiązania w krótkim okresie (korelacja godzinowa) cen energii elektrycznej w kontraktach dla klientów finalnych z ich poziomem na rynku hurtowym powoduje, że zmiany cen hurtowych mogą negatywnie wpływać na działalność przedsiębiorstw sprzedających energię klientom finalnym, które nie zabezpieczyły swojej pozycji po stronie zakupu odpowiednią umową, lub warunkami określonymi w taryfie sprzedaży energii elektrycznej.

[1] Istnieje jednak teoretyczna możliwość arbitrażu pomiędzy cenami paliwa, a ceną energii elektrycznej. Producent może uznać, że cena forward energii jest zbyt wysoka w porównaniu do ceny na rynku spot. W tym momencie może zakupić paliwo i zmagazynować je, sprzedając jednocześnie kontrakt forward. Tak długo, jak całkowity koszt zakupu paliwa i jego magazynowania oraz produkcji energii jest niższy niż cena kontraktu forward, przedsiębiorstwo może oczekiwać zysków. Zob.; S. Nagarajan: Power Forward Curves:
A managerial Perspective, w „Managing Energy Price” Risk, Enron, Risk Books, Londyn 1999, wyd. II, s. 250.
[2] Dostawy energii elektrycznej w różnych godzinach są postrzegane jako odrębne produkty. Istnieje jednak ścisła korelacja t produktów (np. dostaw w szczytach i pozaszczytowych), które wpływają wzajemnie na swoją cenę. Dodatkowo, na rynku detalicznym istnieje tendencja do subsydiowania sprzedaży w szczytach przez inne produkty.
[3] A. Werner: Risk Management in the Electricity Market, Kellogg College, University of Oxford, Oxford 2002, s. 15.
[4] Ibid., s. 15.
[5] Ceny energii mogą zmieniać się w zależności od pór roku, z dnia na dzień oraz godzinowo.