Przyczyny kryzysu finansowego

Post opracowany na podstawie nagrodzonej pracy w II Edycji Konkursu Polrisk na najlepszą pracę dyplomową z zakresu zarządzania ryzykiem w organizacji.
Magdalena Kowalcze za pracę pt: NIEWŁAŚCIWE ZARZĄDZANIE RYZYKIEM PRZYCZYNĄ KRYZYSU FINANSOWEGO NA PRZYKŁADZIE LEHMAN BROTHERS



Kryzys lat 2007-2009 odbił się szerokim echem w całym świecie finansów, a jego konsekwencje odczuwalne są do dziś. Kryzys finansowy oznacza zaburzenie funkcjonowania rynków finansowych, gdzie stają się one niezdolne do efektywnego alokowania funduszy i wykorzystywania możliwości inwestycyjnych.[1] W dobie globalizacji, zachwianie stabilności sektora finansowego jednego kraju, doprowadziło do załamania wielu światowych systemów finansowych. 
Przyczyn, które doprowadziły do wystąpienia kryzysu finansowego można wymienić kilka. Jako główny powód, powszechnie wymienia się pęknięcie bańki spekulacyjnej, związanej z kredytami hipotecznymi w Stanach Zjednoczonych. Do załamania rynku finansowego doprowadziło wiele złożonych i wzajemnie ze sobą powiązanych zjawisk zachodzących już wcześniej, których skutki i implikacje dawały i będą dawać o sobie znać później[2]. W dalszej części została przez autorkę pracy podjęta próba zbadania i krótkiego przeanalizowania poszczególnych czynników, które przyczyniły się do powstania kryzysu finansowego.

•  Począwszy od lat 70-tych XX w. władze Stanów Zjednoczonych prowadziły demokratyczną, pro-mieszkaniową politykę równouprawnienia, mającą na celu zwiększenie dostępu do kredytów hipotecznych przez mniej zamożnych obywateli oraz mniejszości etniczne. Polityka ta była z zaangażowaniem kontynuowana podczas prezydentury Billa Clintona[3].
• Jako przykład można przywołać między innymi ustawę Community Reinvestment Act (CRA) z 1977 r. Ustawa ta została uchwalona między innymi po to, aby zapobiegać rasizmowi w procesie przyznawania kredytów hipotecznych wśród mniejszości latynoskich czy afroamerykańskich w Stanach Zjednoczonych. Jej działanie polegało na tym, iż nakładała ona na banki zobowiązanie do raportowania co pół roku postępów w przyznawaniu kredytów osobom należącym do mniejszości rasowych i narodowych, itp., a banki, które miały niski wskaźnik udzielania kredytów takim osobom były obciążane sankcjami[4].
• Od 1995 r. wprowadzono zmiany do tej ustawy, które pozwalały bankom na sekurytyzację kredytów do postaci instrumentu dłużnego. Następnie instrumenty te poprzez rynki finansowe trafiały do inwestorów. Możliwość przeniesienia ryzyka na inne podmioty, zachęciła banki do udzielania kredytów o niskich standardach. Instytucje podlegające ustawie CRA udzieliły około 25% wszystkich kredytów typu subprime[5].
• W latach 70-tych, gdy zaczęła rozwijać się sekurytyzacja, utworzone zostały instytucje, formalnie działające jako prywatne przedsiębiorstwa, jednak wspierane przez gwarantowane limity kredytowe z budżetu państwa. Mowa o tzw. Governement Sponsored Enterprises (GSE), co oznacza przedsiębiorstwa wspierane przez państwo. Do najważniejszych należą:

· Government National Mortgage Association (GNMA), potocznie Ginnie Mae,
· Federal National Mortgage Association (FNMA), czyli Fannie Mae,
· Federal Home Loan Mortgage Corporation (FHLMC), czyli Freddie Mac.

• Głównym celem tych instytucji miało być zwiększenie dostępności kredytów hipotecznych. Instytucje gwarantowały kredytodawcom zabezpieczenie w razie niewypłacalności kredytobiorcy.
• Przedsiębiorstwa GSE, mimo, iż prywatne, korzystały od początku istnienia z przywilejów udzielanych przez państwo, m.in. z ulg i zwolnień podatkowych. Ponadto, w powszechnym mniemaniu, znajdowały się one pod ochroną państwa, które w razie ich problemów finansowych udzieli im wsparcia. Dlatego też GSE mogły znacznie łatwiej i taniej pozyskiwać pieniądze na prowadzenie akcji kredytowej[6].
• Fannie Mae zapoczątkowała sprzedaż indywidualnych pożyczek na rynek wtórny, poprzez proces sekurytyzacji, który zostanie szczegółowo opisany w kolejnym rozdziale. Umożliwiło to bankom nowe sposoby na pozyskanie pieniędzy, które z kolei służyły dalszemu napędzaniu akcji kredytowej.
• Działalność GSE doprowadziła do znacznego wzrostu własności nieruchomości wśród amerykanów, co było pierwotnym celem ich działalności, jednak z czasem Fannie Mae i Freddie Mac coraz bardziej oddaliły się od misji wyznaczonej im przez rząd. Ponieważ posiadały gwarancje państwowe bagatelizowały rosnący poziom ryzyka i dokonywały coraz bardziej ryzykownych operacji.
• Sekurytyzacja spowodowała, że instytucje przestały utrzymywać pożyczki jako składnik swojego portfela, tylko odsprzedawały je dalej. W 1965 r. zaledwie 1% udzielonych kredytów hipotecznych został poddany procesowi sekurytyzacji. W 2001 r. udział ten wzrósł prawie do 50%[7].
• Kolejnym aspektem prowadzącym do powstania kryzysu była polityka makroekonomiczna Rezerwy Federalnej (FED). Do 2006 r. FED kierowany był przez Alana Greenspana, który w celu złagodzenia polityki monetarnej i utrzymania wzrostu gospodarczego rozpoczął systematyczne obniżanie stóp procentowych. FED pod jego rządami, chciał podnieść amerykańską gospodarkę z recesji 2001 r. (pęknięcie tzw. bańki internetowej i zamach terrorystyczny 11 września). Trzyletni cykl obniżek objął lata 2000-2003, gdzie stopy procentowe obniżono z 6,5% w połowie 2000 r. do 1% w połowie 2003 r.[8].
• Niskie stopy procentowe spowodowały spadek kursu dolara, co z kolei doprowadziło do wzrostu ceny ropy naftowej i spekulacji na jej dalszy wzrost. W latach 1999–2007 baryłka ropy zdrożała z 13 do prawie 150 dolarów. Indeks Dow Jones w latach 2003–2007 wzrósł z 8 do prawie 14 tysięcy punktów[9].
• Interwencja państwa w naturalne mechanizmy rynkowe zakłóciła wolną konkurencję na rynku. Zachęta do przyznawania kredytów doprowadziła do zwiększenia aktywności banków i instytucji kredytowych oraz konsumentów. Tani pieniądz ośmielił zarówno kredytodawców, jak i kredytobiorców, zwabionych wizją łatwego uzyskania kredytów mieszkaniowych i spłaty niskich rat[10].
• Bardzo niski poziom stóp procentowych, w połączeniu z wysokim wzrostem gospodarczym doprowadził jednak do znacznego wzrostu inflacji. Od połowy 2003 r. FED zdecydował się więc na wprowadzenie polityki antyinflacyjnej i drastycznie zmienił kierunek zmian stóp procentowych. Było to spowodowane koniecznością ograniczenia presji inflacyjnej towarzyszącej szybko rosnącej gospodarce amerykańskiej. Od 2003 r. FED kilkunastokrotnie podnosił poziom stóp procentowych, które z 1% w 2003 r. wzrosły do 6,25% w 2006 r.[11].
• Doprowadziło to oczywiście do ogromnego zwiększenia obciążeń gospodarstw domowych spłacających kredyty hipoteczne. Mniej zamożne rodziny, wcześniej aktywnie zachęcane do zaciągania kredytów, odczuły ten wzrost szczególnie dotkliwie, ponieważ nagle znalazły się w sytuacji konieczności spłaty kilkukrotnie wyższych rat.

[1] F.S. Mishkin, Anatomy of a financial crisis, NBER, Working Paper 3934, December 1991 s.7
[2] N. Roubini, S. Mihm, Ekonomia kryzysu, Oficyna Wolters Kluwer Business, Warszawa 2011, s. 9.
[3] L. G. McDonald, P. Robinson, A colossal failure of common sense. The inside story of the collapse of Lehman Brothers, Three Rivers Press, New York 2009, s. 4.
[4] M. Thlon, Proces sekurytyzacji aktywów w kontekście kryzysu na rynku kredytów subprime, Finansowy Kwartalnik Internetowy „e-Finanse”, nr 2/2009, s. 2.
[5] Ibid., s. 3.
[6] Ibid., s. 4.
[7] M. Thlon, Proces sekurytyzacji aktywów…, op. cit., s. 2.
[8] M. Monkiewicz, Globalny kryzys finansowy - przyczyny, działania naprawcze, ochrona konsumentów, „Rozprawy Ubezpieczeniowe” 2008, zeszyt 5, s. 122.
[9] P. Jachowicz, Wielki Kryzys, szoki naftowe i obecny kryzys finansowy: próba analizy porównawczej, [w:] praca zbiorowa pod red. J. Osiński, S. Sztaba, Nauki społeczne wobec kryzysu ekonomicznego, Kolegium Ekonomiczno-Społeczne SGH, Warszawa 2008, s. 26.
[10] J. B. Taylor, Z damą pik w rękawie, rozmowę przepr. A. Lubowski, „Polityka” 2010, nr 9, s. 48.
[11] A. Matysek-Jędrych (red.), Instytucje i rynki wobec kryzysu finansowego-źródła i konsekwencje kryzysu, CeDeWu, Warszawa 2011, s. 173.